Owrzodzenie goleni jest jedną z ran przewlekłych, której definicja mówi, że jest to rana, która nie ulega wyleczeniu przez 6-8 tygodni, lub której powierzchnia nie zmniejsza się o 20-40 % po 2-4 tygodniach leczenia.
Owrzodzenia goleni to szeroki interdyscyplinarny problem medyczny. Częstotliwość występowania zwiększa się w populacji wraz z wiekiem. Po 60 roku życia częstość tego typu ran wynosi 0,6-3,0% bez względu na ich przyczynę, a w grupie wiekowej po 80 roku życia stanowi nawet ponad 5%.
Rany przewlekłe stanowią poważny problem zarówno dla lekarzy różnych specjalizacji, jak i dla chorych, u których niegojące się ubytki wiążą się z obniżeniem jakości życia.
Szacuje się, że na całym świecie problem trudno gojących się ran dotyczy ok. 20 milionów ludzi. Liczba ta może jeszcze znacząco wzrosnąć z powodu powszechniejszego występowania chorób cywilizacyjnych np. cukrzycy, otyłości czy miażdżycy.
15% populacji w wieku podeszłym zmaga się z ranami przewlekłymi.
Klasyfikacja owrzodzeń
Najczęstszą przyczyną owrzodzeń goleni jest owrzodzenie na podłożu:
- Niewydolności żylnej 75%
- Owrzodzenia tętnicze 5-10%
- Owrzodzenia o mieszanej etiologii tętniczo-żylnej 15%
Owrzodzenia żylne
To ubytek tkanek, który powstał w wyniku niewydolności żył układu powierzchniowego, głębokiego lub żył przeszywających.
Umiejscowienie
Okolice kostki przyśrodkowej rzadziej bocznej, czasem może towarzyszyć owrzodzenie okrężne.
Owrzodzenie podudzi czynne i zagojone dotyczą 1% populacji na zachodzie. Owrzodzenia żylne czynne występują u ok. 0,3% populacji w podeszłym wieku. Częściej, bo nawet dwu lub trzykrotnie występuje u kobiet.
Owrzodzenie to schorzenie przewlekłe, nawracające.
W 50% przypadków trwa powyżej 10 lat, a u 70% zdarzają się nawroty.
Owrzodzenia żylne są końcowym etapem przewlekłej niewydolności żylnej.
Przewlekła niewydolność żylna dotyczy 25-33% kobiet i 10-20% mężczyzn.
Po 70 roku życia aż 40% mężczyzn i 50% kobiet ma żylaki kończyn dolnych.
Wśród czynników ryzyka rozwoju choroby układu żylnego wymienia się:
- Wiek
- Płeć
- Ciążę
- Przebytą zakrzepicę żylną
- Siedzący tryb życia
- Otyłość
- Dietę ubogoresztkową
- Zaparcia
- Pozycję ciała podczas pracy
- Przewlekłą obturacyjną chorobę płuc
- Występowanie rodzinne
Pod względem patofizjologicznym i klinicznym obrzęk jest typowym objawem przewlekłej niewydolności żylnej.
50-70% owrzodzeń prawidłowo leczonych goi się w ciągu 4-6 miesięcy
20% nie ulega wygojeniu w ciągu 24 miesięcy
8% nie goi się przez 5 lat
Owrzodzenie tętnicze
To owrzodzenie na tle niedokrwiennym, związane z miażdżycą zarostową tętnic kończyn dolnych, a przyczyną powstawania jest niedostateczny napływ krwi i związany z tym upośledzony transport składników odżywczych i tlenu.
Umiejscowienie
Części kończyn dolnych nad wyniosłościami kostnymi, przyśrodkowy brzeg pięty lub grzbietowa strona pleców.
Ważna jest ocena tętna miejsc występowania owrzodzenia.
Miejsca oceny tętna:
- Tętnica udowa
- Tętnica podkolanowa
- Tętnica grzbietowa stopy
- Tętnica piszczelowa tylna
Owrzodzenie cukrzycowe to zakażenie głębokich tkanek, zlokalizowane w obrębie kończyn dolnych poniżej kostki u chorego z cukrzycą.
Diagnostyka owrzodzeń goleni:
- Wywiad
- Ocena stanu ogólnego
- Ocena stopnia odżywienia
- Badanie tętna obwodowego
- Lokalizacja i wygląd rany
- Ocena skóry otaczającej ranę
- Ocena usuwanego opatrunku
Badania laboratoryjne:
- Morfologia krwi
- Poziom glukozy
- Wskaźniki układu krzepnięcia
- Lipidogram
- Kreatynina
- Albumina
- Białko całkowite
W pierwszym etapie należy wykonać badanie USG Doppler, jest to ultrasonografia z podwójnym obrazowaniem.
W leczeniu zachowawczym zaleca się stosowanie kompresjoterapii wielowarstwowej, polega na stosowaniu warstwowego, zewnętrznego ucisku, za pomocą specjalistycznych bandaży lub gotowych systemów kompresyjnych.
Wśród przeciwskazań do kompresjoterapii wymienia się:
- Miażdżycę
- Zapalenie tkanki podskórne w fazie ostrej, różę i egzemę
- Zakażenie owrzodzenia goleni
- Mikroangiopatię cukrzycową
- Zapalenie stawów kończyn dolnych
- Niewydolność sercowo- naczyniową
- Niewydolność nerek
Kompresjoterapia ma na celu zapobieganie postępowi przewlekłej choroby żylnej, tak aby nie doszło do rozwoju obrzęków lub zmian w zakresie skóry i tkanki podskórnej, a ostatecznie owrzodzeń goleni.
Farmakoterapia
Jej celem jest zapewnienie optymalnych warunków do gojenia się owrzodzenia i zahamowania postępującego zwłóknienia skóry i podskórnej tkanki tłuszczowej.
Leczenie chirurgiczne układu powierzchniowego w połączeniu z leczeniem uciskowym jest efektywne, tak jak komprejoterapia. Celem tego rodzaju leczenia jest zniesienie nadciśnienia żylnego w układzie powierzchniowym, a temu powinno towarzyszyć jednoczesne podwiązanie niewydolnych perforatorów.
Ostatnią opcją postępowania zapobiegawczego jest przeszczep skóry, a jego celem jest przyspieszenie gojenia.
Leczenie miejscowe
- Antybiotykoterapia miejscowa
- Opatrunek zmieniamy tak często, jak to konieczne, ale na ile to możliwe rzadko
- Pacjenta należy skonsultować z chirurgiem ogólnym chirurgiem naczyniowym, diabetologiem, endokrynologiem, alergologiem
- Należy dbać o skórę wokół owrzodzenia
- Niezbędna jest edukacja chorych i ich rodzin
Warto jednak pamiętać, żę profilaktyka zakażeń jest tańszą i efektywniejszą metodą niż leczenie zakażenia.